Plemię Katukina/Noke Koi
Grupa należąca do rodziny językowej „Pano” znana jest pod nazwą Katukina i jest to rodzina, którą dzielą z innymi grupami etnicznymi, takimi jak Huni Kuin czy Yawanawás. Wolą nazywać siebie Noke Koi, co można przetłumaczyć jako „Prawdziwi Ludzie”. Dzięki działaniom młodych rdzennych przywódców tego plemienia nazwa ta staje się coraz bardziej popularna i utrwalona.
„Katukina” (lub Catuquinha, Katokina, Katukena i Katukino) to termin przyjęty przez pierwszych osadników, którzy przybyli do amazońskiej dżungli, aby odróżnić bardziej uległych rdzennych mieszkańców od bardziej zbuntowanych „kaxinawá”. Fakt ten powoduje zamieszanie w nazewnictwie różnych plemion amazońskich.
Z tego powodu „Katukina” to termin, który został przypisany także pięciu innym grupom, które choć zamieszkują pobliskie tereny, różnią się językowo i kulturowo.
Noke Koi (lub Noke Kuin) żyją w regionie rzeki Jutaí, w stanie Amazonas, w Brazylii. W obrębie plemienia wyróżnia się sześć różnych klanów: Varinawa (ludzie Słońca), Kamanawa (ludzie Jaguara), Szatanawa (ludzie Wydry), Waninawa (ludzie chontaduro), Nainawa (ludzie Nieba), Numanawa (ludzie gołębi).
Z części tych nominacji korzystają także członkowie plemienia Marubo zamieszkującego pobliski obszar lasów deszczowych Amazonii.
Język i Geografia
Portugalski jest używany wyłącznie w kontaktach z obcokrajowcami, chociaż posługuje się nim tylko połowa populacji, a poziom analfabetyzmu jest wysoki.
Język Katukina należy do rodziny języków Pano. Jedną z jego głównych cech jest nosowość. Większość słów jest dwusylabowa, a nowe słowa można utworzyć, łącząc dwa słowa lub wstawiając przyrostki. Zaimki osobowe nie rozróżniają płci. Wszystkie Noke Koi mówią swoim własnym językiem, aby móc ze sobą współdziałać.
Katukina żyją na dwóch ziemiach, które na początku lat 80. XX wieku rząd brazylijski określił jako „terytoria rdzennej ludności”.
Pierwsze „terytorium rdzennych mieszkańców” znajduje się w stanie Acre, w pobliżu rzeki Gregório, w gminie Tarauacá i jest obszarem, na którym żyje również plemię Yawanawá, z którym na przestrzeni dziejów miało wiele konfrontacji. Ziemia ta zajmuje powierzchnię około 187 tysięcy hektarów, a na niej znajdziemy dwie wsie Katukina, jedną nad brzegiem rzeki Gregório, a drugą nad brzegiem rzeki Tauari.
Drugie „terytorium rdzennej ludności” to kraina rzeki Campinas, zajmująca około 33 tysiące hektarów, na granicy stanów Acre i Amazonas w Brazylii oraz pomiędzy gminami Tarauacá i Ipixuna. Cruzeiro do Sul to ośrodek miejski położony najbliżej wiosek znajdujących się na tym terenie, około 50 km od najbliższej wioski. Na tym terytorium znajduje się pięć wiosek: Campinas, Varinawa, Samaúma, Masheya i Bananeira.
Na początku 2000 r. na rdzennej krainie rzeki Campinas posunięto się do przodu w pracach brukarskich na trasie BR-364 (Río Branco-Cruzeiro do Sul), zmieniając jej warunki ekologiczne i ekonomiczne. Z tego powodu zwierząt łownych jest obecnie niewiele, a Noke Kuin musieli zmodyfikować swoją dietę i kulturę, zmuszeni do kupowania produktów uprzemysłowionych.
Musieli także zaakceptować przepływ osób spoza swojej społeczności przez swoje ziemie, co zagraża ich tradycjom i jest subtelnym sposobem „najazdu” na terytorium uznane prawnie czterdzieści lat temu.
Struktura społeczna i gospodarcza
Według FUNAI (National Indian Foundation) wskazuje ona, że w ciągu ostatnich trzydziestu lat w Katukinie wzrost demograficzny wyniósł 300%. W 1977 r. plemię to nie liczyło nawet 200 osób (100 mieszkańców w wiosce nad rzeką Gregório i 77 w wiosce nad rzeką Campinas. Dziesięć lat później, w 2008 r., Noke Koi liczyło prawie 600 osób.
Na każdym ze swoich dwóch obszarów chronionych, czyli „ziemi tubylczych”, Katukina są zorganizowani w małe wioski liczące do 100 mieszkańców, pomiędzy którymi regularnie przemieszczają się mieszkańcy, w zależności od sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej. Po wybrukowaniu trasy BR-364 na początku 2000 roku wzrosło przemieszczanie się ludzi z jednej wsi do drugiej.
W wioskach Noke Koi są pogrupowane według jednostek rodzinnych w domach, zazwyczaj malocas; otwarte konstrukcje kilkupokojowe, wykonane z lokalnych materiałów.
Te jednostki rodzinne składają się ze starszego małżeństwa, ich niezamężnych synów i córek, ich żonatych synów z żonami oraz ich dzieci. Oznacza to, że kobiety wychodząc za mąż zamieszkają w domu rodzinnym męża. (W dawnych czasach nowożeńcy wprowadzali się do domu rodzinnego kobiety.)
Te jednostki rodzinne funkcjonują jako zjednoczona grupa, realizując codzienne czynności niezbędne całej społeczności. Jednostka rodzinna może mieć od dwóch do siedmiu maloków, które są rozmieszczone wzdłuż brzegu w odległości od pięciu do piętnastu minut spaceru między nimi.
